Cá voi trắng là gì? Các nghiên cứu khoa học về loài cá này

Cá voi trắng là gì?

Cá voi trắng, hay còn gọi là Beluga whale (tên khoa học: Delphinapterus leucas), là loài động vật có vú biển thuộc họ Monodontidae sống ở các vùng Bắc Cực và cận Bắc Cực. Chúng nổi bật với bộ da trắng toàn thân khi trưởng thành, biến đổi từ màu xám nhạt lúc còn non, và khả năng phát ra các âm thanh đa dạng khiến chúng được mệnh danh là “chim hoàng yến của đại dương”. :contentReference[oaicite:1]{index=1}

Beluga là loài cá voi có răng thuộc phân bộ Odontoceti, không có vây lưng (dorsal fin) mà thay vào đó có một sống lưng thấp giúp chúng di chuyển dễ dàng dưới các lớp băng biển. Thân mình chúng mập mạp, phần lớn khối lượng là lớp mỡ dưới da (blubber) giúp giữ nhiệt trong môi trường băng giá, tỷ lệ này có thể chiếm tới ~40% khối lượng cơ thể. :contentReference[oaicite:2]{index=2}

Thân hình của beluga dài trung bình khoảng 3 m đến hơn 5 m, nặng từ 1 000 kg đến 1 500 kg đối với cá lớn trưởng thành; cá đực thường lớn hơn cá cái. :contentReference[oaicite:3]{index=3} Loài này có cổ linh hoạt nhờ các đốt sống cổ không hợp nhất, điều mà hầu hết cá voi khác không có, giúp chúng quay đầu linh hoạt trong môi trường băng và nước nông.

Phân loại và đặc điểm sinh học

Beluga thuộc lớp Mammalia, bộ Cetacea, phân bộ Odontoceti (cá voi có răng), họ Monodontidae. Chúng là một trong hai loài duy nhất trong họ Monodontidae, cùng với Narwhal (kỳ lân biển). :contentReference[oaicite:5]{index=5} Tên khoa học Delphinapterus leucas có ý nghĩa “cá voi trắng không vây” (delphin = cá heo, a = không, pterus = vây; leucas = trắng). :contentReference[oaicite:6]{index=6}

Đặc điểm hình thái của beluga gồm đầu lớn với phần “melon” (một cấu trúc mỡ ở trán) phát triển rõ, thân mình trụ với nhiều nếp mỡ rõ dưới bụng và lớp blubber dày. :contentReference[oaicite:7]{index=7} Miệng dưới dạng hút, không có răng dùng để nhai như răng người mà dùng để bắt con mồi đáy và nuốt gần nguyên con.

Bảng dưới đây tóm tắt các đặc điểm tiêu biểu của loài beluga:

Phân bố và môi trường sống

Beluga sinh sống chủ yếu ở các vùng biển và cửa sông thuộc Bắc Băng Dương và vùng cận Bắc Cực như biển Beaufort, biển Chukchi, biển Bering, vịnh Hudson và vịnh St. Lawrence. :contentReference[oaicite:8]{index=8} Chúng thường di cư theo mùa: mùa hè vào các vịnh, cửa sông nông để tìm kiếm thức ăn và sinh sản, mùa đông di chuyển tới vùng biển băng cứng hoặc gần bờ dưới lớp băng.

Một số quần thể ít di cư hơn và sống quanh năm ở cửa sông hoặc vịnh kín. Beluga có khả năng lặn sâu tới hơn 700 m khi săn mồi hoặc vượt băng để tìm lỗ thở. :contentReference[oaicite:9]{index=9}

Môi trường lý tưởng cho beluga gồm nước lạnh từ ~ 8 – 10 °C vào mùa hè, đáy sông với sỏi hoặc cát, nhiều oxy và gần vùng băng tan. :contentReference[oaicite:10]{index=10} Việc các đập thủy điện, ô nhiễm và thay đổi môi trường đáy sông đã làm giảm đáng kể các ổ sinh sống và sinh sản tự nhiên của loài.

Hành vi và khả năng giao tiếp

Beluga có hệ thống giao tiếp âm thanh rất phát triển, bao gồm tiếng huýt sáo, tiếng rít, tiếng gõ và các âm nhạc “hót” nhẹ nhàng, do đó chúng được gọi là “chim hoàng yến của đại dương”. :contentReference[oaicite:11]{index=11} Chúng sử dụng âm thanh để định vị vật thể dưới lớp băng (siêu âm) – cơ chế gọi là echolocation, giúp tìm lỗ thở, tìm mồi và định hướng trong môi trường băng dày đặc.

Beluga sống theo nhóm (pod), có cấu trúc xã hội cao, thường gồm vài chục tới hàng trăm cá thể. Nhóm được phân thành các loại: nursery (mẹ và con non), nhóm đực, nhóm hỗn hợp. :contentReference[oaicite:12]{index=12} Việc sống nhóm giúp chúng săn mồi hiệu quả hơn, bảo vệ bản thân khỏi kẻ thù như gấu Bắc cực hoặc cá kkiller whale, và tăng khả năng chăm sóc con non.

Khả năng linh hoạt cổ giúp beluga quay đầu và lội dưới lớp băng dễ dàng hơn nhiều so với các loài cá voi khác. :contentReference[oaicite:13]{index=13} Hành vi bơi lùi cũng được ghi nhận, điều ít gặp ở cá voi thông thường. Tốc độ bơi không quá cao nhưng rất bền: trung bình 3–7 km/h, vẫn có thể đạt cao hơn khi cần. :contentReference[oaicite:14]{index=14}

Sinh sản và vòng đời

Cá voi trắng (beluga) trải qua một chu kỳ sinh sản chậm và dài, đặc trưng bởi thời gian mang thai khoảng 14 – 15 tháng. :contentReference[oaicite:1]{index=1} Cá cái thường đạt đến tuổi sinh dục khi khoảng 6 – 14 năm tuổi, cá đực trưởng thành muộn hơn. :contentReference[oaicite:2]{index=2} Sau khi sinh, thời kỳ bú mẹ kéo dài tới khoảng 2 năm, và mỗi lần sinh tiếp theo chỉ xảy ra sau khoảng 2 – 3 năm. :contentReference[oaicite:3]{index=3}

Thời gian giao phối tập trung vào cuối mùa đông đến đầu mùa xuân (thường là Tháng 2 – Tháng 5), khi các cá thể beluga di cư từ các vùng biển băng giá vào vùng cửa sông hoặc vịnh nông để giao phối. :contentReference[oaicite:4]{index=4} Cá cái có thể giao phối với một con đực chiếm ưu thế, và thường chỉ sinh một cá thể non mỗi lần. :contentReference[oaicite:5]{index=5} Sự chồng lắp giữa thời gian mang thai dài và khoảng cách giữa các lần sinh khiến quần thể beluga có khả năng tăng trưởng chậm và dễ bị ảnh hưởng bởi mất mát cá thể trưởng thành.

Cá non thường chào đời vào mùa hè, khi nhiệt độ nước ấm hơn và thức ăn phong phú hơn cho mẹ và con. :contentReference[oaicite:6]{index=6} Cá mẹ dẫn con non đến vùng cửa sông hoặc vịnh nông để bảo vệ và cho bú, và con non thường bú mẹ trong khoảng 18 – 24 tháng trước khi tự tìm thức ăn. :contentReference[oaicite:7]{index=7} Sau một vài năm sống trong nhóm gia đình, cá non lớn lên và tham gia vào các nhóm xã hội lớn hơn.

Thích nghi với môi trường Bắc Cực

Beluga đã tiến hóa rất riêng để sống trong môi trường băng giá và biến động của các vùng Bắc Cực và cận Bắc Cực. Lớp mỡ dưới da (blubber) dày giúp giữ nhiệt trong môi trường nước lạnh, và việc thân hình không có vây lưng giúp chúng di chuyển linh hoạt dưới lớp băng. :contentReference[oaicite:8]{index=8} Cổ của beluga rất linh hoạt nhờ các đốt sống cổ chưa hợp nhất — điều hiếm gặp ở cá voi — giúp chúng lặn dưới băng và khu vực nông dễ hơn. :contentReference[oaicite:9]{index=9}

Beluga có khả năng tìm lỗ băng để lên thở bằng cách sử dụng âm thanh và định vị siêu âm, phát triển khả năng “định vị dưới lớp băng”. :contentReference[oaicite:10]{index=10} Hơn 78 % thời gian của một số quần thể beluga ở vùng nước nông hoặc sát mặt nước (<1 m) cho thấy chúng rất phụ thuộc vào vùng bờ nông, cửa sông hoặc vịnh – những khu vực thường bị ảnh hưởng mạnh bởi biến đổi môi trường. :contentReference[oaicite:11]{index=11}

Tình trạng bảo tồn và mối đe dọa

Beluga hiện đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng như biến đổi khí hậu, suy giảm băng biển, ô nhiễm công nghiệp và hoạt động khai thác quá mức. :contentReference[oaicite:12]{index=12} Một số quần thể, chẳng hạn ở Cook Inlet (Alaska), bị cô lập và suy giảm nghiêm trọng, được xem là nguy cấp. :contentReference[oaicite:14]{index=14} Việc tăng tần suất tàu biển, hoạt động dầu khí và tiếng ồn dưới nước gây cản trở giao tiếp âm thanh của beluga và tăng rủi ro cho sinh tồn của loài. :contentReference[oaicite:15]{index=15}

Quá trình bảo tồn beluga bao gồm giám sát vệ tinh, điều tra di cư, nghiên cứu bệnh lý, và hợp tác với cộng đồng bản địa. :contentReference[oaicite:16]{index=16} Nhiều tổ chức quốc tế như World Wildlife Fund (WWF) đang đề xuất chính sách bảo vệ vùng bờ và giảm ô nhiễm để hỗ trợ quần thể beluga phục hồi. :contentReference[oaicite:18]{index=18}

Tương tác với con người và nghiên cứu

Beluga có mối quan hệ phức tạp với con người: từ truyền thống săn bắt của các cộng đồng Bắc Cực đến hoạt động ngắm cá voi và nghiên cứu khoa học. Một số quần thể được nuôi trong môi trường nhốt nghiên cứu hành vi và giao tiếp của chúng. :contentReference[oaicite:19]{index=19} Việc nghiên cứu beluga giúp hiểu rõ hơn về sinh lý, âm thanh giao tiếp và ảnh hưởng môi trường đối với động vật biển, từ đó phát triển giải pháp bảo tồn hiệu quả.

Nhiều chương trình duy trì beluga trong điều kiện có kiểm soát cũng cung cấp thông tin quý giá về sinh sản, sức khỏe và phát triển, mặc dù việc nuôi nhốt vẫn gây tranh cãi về đạo đức và ảnh hưởng tâm sinh lý của cá thể. Việc kết hợp giữa nghiên cứu trong tự nhiên và điều kiện nuôi giúp nâng cao hiệu quả bảo tồn loài. :contentReference[oaicite:20]{index=20}

Tài liệu tham khảo

1. All About Beluga Whales – Birth & Care of Young. SeaWorld. https://seaworld.org/animals/all-about/beluga-whales/care-of-young :contentReference[oaicite:21]{index=21}
2. All About Beluga Whales – Reproduction. SeaWorld. https://seaworld.org/animals/all-about/beluga-whales/reproduction/ :contentReference[oaicite:22]{index=22}
3. Beluga Whale Species Profile. Alaska Department of Fish & Game. https://www.adfg.alaska.gov/index.cfm?adfg=beluga.main :contentReference[oaicite:23]{index=23}
4. Beluga Whale | NOAA Fisheries. https://www.fisheries.noaa.gov/species/beluga-whale :contentReference[oaicite:24]{index=24}
5. Beluga whales: Facts, threats, and conservation. IFAW. https://www.ifaw.org/animals/belugas :contentReference[oaicite:25]{index=25}
6. How beluga whales balance life in the Arctic Seas. One Earth. https://www.oneearth.org/species-of-the-week-beluga-whales/ :contentReference[oaicite:26]{index=26}
7. Beluga whales: environmental indicators. ScienceDirect. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0272771417311319 :contentReference[oaicite:27]{index=27}